Deportacje Polaków – konferencja w Toruniu

Mijają 83 lata od drugiej masowej deportacji Polaków na Sybir, przeprowadzonej przez sowieckie NKWD. 13 kwietnia w głąb Związku Sowieckiego wywieziono ponad 240 tys. osób. Ich pamięć uczczono w piątek, 24 kwietnia 2023 r., w Toruniu – uroczystą Mszą świętą i konferencją naukową. Tego dnia uczczono też 78. rocznicę kulminacji V Masowej Wywózki Polaków na Sybir, w szczególności z Pomorza, w tym z Torunia

W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny odbyła się Msza święta odprawiona w intencji Zesłańców Sybiru. Eucharystię celebrowali: opiekun duchowy Związku Sybiraków w Toruniu ks. Kapelan Józef Nowakowski, ks. kanonik Andrzej Zblewski – syn Sybiraka – Proboszcz Parafii pw. Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Golubiu oraz Proboszcz ks. mjr Maciej Kalinowski z Rzymskokatolickiej Parafii Wojskowej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Toruniu.

Po nabożeństwie odbyła się konferencja poświęcona deportacjom Polaków na Sybir i do Kazachstanu.

Na uroczystości zgromadzili się Sybiracy zaproszeni goście oraz przedstawiciele województwa kujawsko – pomorskiego, miasta Torunia oraz uczniowie szkół.

Jan Myrcha, Prezes Zarządu Związku Sybiraków Oddział w Toruniu, otwierając  konferencję, przywitał gości, wykładowców i prelegentów.
„Szanowni Państwo. Witam serdecznie na Konferencji poświęconej 83. rocznicy II Masowych Wywózek Polaków na Sybir oraz 78. rocznicy kulminacji V Masowych Wywózek Polaków na Sybir, w szczególności z Pomorza, w tym z Torunia”.

Uczczono minutą ciszy pamięć zmarłych Sybiraków oraz wszystkich pomordowanych przez Rosję Sowiecką.

Głos przedstawiciel wojewody p. Przemysław Przybylski. W trakcie swojego wystąpienia powiedział „Jesteśmy to winni przyszłym pokoleniom. Historia magistra vitae jest nauczycielką życia i jeżeli nie wyciągniemy z niej mądrości, to ta historia może się powtórzyć” – przestrzega Przemysław Przybylski, radny sejmiku województwa kujawsko-pomorskiego. Po przemówieniu przedstawiciel Wojewody wręczył Medale Pro Patria Burmistrzowi Brodnicy p. Jarosławowi Radacz oraz Dyrektorowi Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Brodnicy p. Jackowi Gniadkowskiemu.

Głos zabrał członek Zarządu Głównego Związku Sybiraków – Prezes Oddziału poznańskiego p. Marian Macutkiewicz, wręczył także Odznakę Honorową za Zasługi dla Związku Sybiraków p. Annie Jankowskiej.
Prezes Oddziału toruńskiego Jan Myrcha zabierając głos, wprowadził do tematu konferencji: „Zsyłka na Syberię – metoda walki z politycznymi przeciwnikami carskiej jak i sowieckiej  Rosji.
Historia Księstwa Moskiewskiego na wschód od Uralu, która zaczęła się w połowie XVI wieku. Pierwsi polscy zesłańcy byli jeńcami wojennymi wziętymi do niewoli podczas wojen Stefana Batorego z Iwanem IV Groźnym. Władze komunistycznej Rosji (później: Związku Sowieckiego) traktowały zsyłki nie tylko jako instrument na neutralizację przeciwników politycznych, ale również jako formę czerpania zysków z niewolniczej pracy więźniów. Ale też w stosunku do rodzin oficerów polskich zamordowanych w Katyniu.
I tu rozpoczyna się tragedia Polaków, ale czy tylko w czterech aktach. To nie była tragedia tylko w czterech aktach,  powojenną tragedię trzeba dopisać jako V akt deportacji Polaków w latach 1945-1956. To jest  Deportacja Polaków przeprowadzona przez Armię Czerwoną oraz organy dozoru państwowego.

I właśnie dziś Polacy zajmą się udokumentowaniem kolejnej tragedii na Polakach.
Problem polega na tym, że pięć lat i właściwie nie ma wspólnej daty dla tych ludzi, żeby im zaświecić świeczkę, położyć kwiaty. Chcemy, żeby wchodzili w skład w Związku, z tym, że część z nich albo zginęła po drodze w Ciechanowie z ręki NKWD, albo wywieźli ich na Syberię – ale są ich potomkowie – tłumaczy Jan Myrcha, prezes Zarządu Oddziału Związku Sybiraków w Toruniu.

Na konferencję przybyło 50 Sybiraków z Brodnicy, Bydgoszczy, Gdańska, Grudziądza, Olsztyna , Torunia, Lublina i Koła Rodzin Sybiraków w Golubiu-Dobrzyniu i innych miast. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej – okręg Toruń reprezentował Lesław Welker.

Przybyło 42 przedstawicieli z całej Polski, którzy są zainteresowani ustaleniem terminu V Deportacji Polaków na Syberię po roku 1945.

Przybył Poseł na Sejm RP dr Arkadiusz Myrcha, Marszałka województwa reprezentował Sekretarz województwa p. Marek Smoczyk. Obecni byli także: przedstawiciele duchowieństwa wraz opiekunem duchowym Związku Sybiraków w Toruniu  ks. Kapelanem Józefem Nowakowskim, Profesorowie oraz naukowcy chcący podzielić się swoją wiedzą o sytuacji przedwojennej i powojennej Polaków –  p. prof. dr hab. Polak – Katedra Historii Nowożytnej i Edytorstwa UMK oraz Zastępca dyrektora Oddziału IPN w Gdańsku, kierujący Delegaturą w Bydgoszczy, prof. Mirosław Golon, Dorota Adach, Prezes Honorowy Stowarzyszenia Środowiska Borowiczan – Sybiraków, Kustosz    w Muzeum Miejskim w Grudziądzu – p. Mariusz Żebrowski, reprezentujący rodziny ofiar obozu NKWD w Ciechanowie -p. Jerzy Buczyński wraz z p. Robertem Dulińskim,      przedstawiciele Służ Mundurowych Miasta Torunia na czele z Dowódcą 6 Samodzielnego Oddziału Geograficznego panem płk Przemysławem Krzymkowskim, przedstawiciele związków zawodowych nauczycieli Miasta Torunia, przedstawiciele wojskowych stowarzyszeń na czelne z Prezesem Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej p. ppłk w st. spocz. Czesławem Tomaszewskim. Szczególnie serdecznie, przywitał dyrektorów szkół noszących imię Zesłańców Sybiru z Grudziądza oraz z Torunia wraz z młodzieżą szkolną, bez której nasza wiedza i przeżycia Polaków skończyłyby się dziś lub jutro, ale cytując słowa wieszcza – Sybiraka „Śmierć nie jest kresem naszego istnienia – żyjemy bowiem nadal w dzieciach i następnych pokoleniach, wnukach, prawnukach, praprawnukach….”
Idąc za słowami naszego wieszcza, przybyli do nas organizatorzy pamięci tamtych czasów: pani Katarzyna Rumińska – Dyrektor Zespołu Szkół z Grębocina oraz nauczycielka p. Zofia Waszak, która nadzorowała konkurs organizowany przez Marszałka Województwa, poświęcony ludziom walki o wolność. Na uroczystości byli   uczniowie, którzy brali udział w konkursie szkolnym pt. „Drzewo Geologiczne rodziny

–  wyróżniono uczniów, którzy zajęli pierwsze 3 miejsca oraz Panią Dyrektor Zespołu Szkół w Grębocinie wraz z nauczycielką – organizatorką tego konkursu. Członek Zarządu Głównego p. Marian Macutkiewicz wręczył drobne upominki organizatorom oraz uczestnikom  konkursu.

Jako pierwszy głos zabrał p, prof. dr hab. Wojciech Polak, który mówił: „Czym jest i czemu powinna służyć polityka historyczna”, ukierunkowanie na kontekst rosyjski, zwracając uwagę na wychowanie patriotyczne młodzieży. Dziękował szkołom biorącym udział w tej konferencji i gratulował uczniom udziału w konkursie, zwracając uwagę na rodziny, gdzie dzieci – wnukowie i prawnukowie mogli się dowiedzieć o swoich  przodkach.

Kolejnym prelegentem był – prof. Mirosław Golon: „Pomorska obława”. Deportacje Polaków z Pomorza do obozów NKWD w ZSRR – 1945 rok.” Pamiętać o ofiarach trzeba zawsze, przypominać też sprawców, kim oni byli, potępiać ich i nie dopuszczać do ich upamiętniania – zaznacza prof. Mirosław Golon, zastępca dyrektora oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku

Mariusz Żebrowski – kustosz z Muzeum Miejskiego w Grudziądzu, radny miejski, przewodniczący Komisji Kultury, Turystyki i Promocji: „O działaniach na rzecz upamiętnienia Ofiar obozu NKWD w Grudziądzu”.

Pani Dorota Adach, Prezes  Honorowy Stowarzyszenia Środowiska Borowiczan – Sybiraków przedstawiła losy żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego wywiezionych do zespołu łagrów NKWD nr 270 Borowicze i nr 531 Swierdłowsk:
‘’W listopadzie 1944 r. wyjechały z Polski cztery transporty: pierwszy – 12 listopada z Sokołowa Podlaskiego 1253 osoby, drugi – 18 listopada z Lublina 896 osób, trzeci – 23 listopada ze stacji Przemyśl – Bakończyce 1235 osób, czwarty – 30 listopada z Sokołowa Podlaskiego 1509 osób.
Obywatele polscy zostali rozmieszczeni w pięciu podobozach, w miejscowościach: Ustie, Szybotowo, Jogła, Opoczno tzw. obóz miejski (na obrzeżach miasta Borowicze w Bobrowiku
i Kowańce). Chorych obsługiwał szpital specjalny NKWD nr 3810.
Wiosną 1946 r. kadra oficerska i kierownicza organizacji konspiracyjnych (820 osób) została przeniesiona dalej na wschód, do łagru NKWD nr 531 Swierdłowsk. Łącznie w zespole łagrów nr 270 Borowicze umieszczono wówczas 4893 obywateli polskich”.
Pani Prezes swoje wystąpienie zakończyła cytatem słów naszego Wieszcza „Naród, który nie szanuje swej przeszłości, nie zasługuje na szacunek teraźniejszości” (J. Piłsudski)

Jerzy Buczyński – reprezentujący rodziny Ofiar obozu NKWD w Ciechanowie, wnuk wywiezionego na Sybir: „O obozach NKWD w Działdowie i Ciechanowie, o staraniach na rzecz upamiętnienia Ofiar obozów NKWD w Działdowie i Ciechanowie”.

Tragiczne losy jednego z polskich obywateli, aresztowanego w Toruniu i wywiezionego na Sybir poprzez obóz NKWD w Ciechanowie, Robert Duliński i Jakub Duliński, reprezentujący rodziny Ofiar obozu NKWD w Ciechanowie, o losach pradziadka / prapradziadka Stefana Jakowlewicza Tarasienko,

W ramach obchodów 83. rocznicy II Masowych wywózek Polaków na Sybir, Instytut Pamięci Narodowej, przygotował także wystawę, pt. „Sybiracy-Zesłańcy-Deportowani”. Wyrwano ich ze snu i zagoniono do pociągów. Na Syberii mierzyli się z głodem, mrozem i śmiercią.
Na zakończenie konferencji została przedstawiona treść apelu, który został przyjęty przez aklamację

,,Jeśli my zapomnimy o nich
To niech Bóg zapomni o nas !”

Środowisko Sybirackie, apeluje do właściwych organów państwowych, Instytutu Pamięci Narodowej, innych instytutów oraz naukowców badających okres stalinizmu w Polsce o wprowadzenie, stosowanie i utrwalanie w dyskusji publicznej oraz historiografii pojęcia V Masowych Wywózek Polaków na Sybir w latach 1944-1945. Mających na celu pozbawienie Polski m.in. jej elit, ludzi wykształconych i świadomych obowiązków wobec swego państwa w każdych warunkach.

Masowe deportacje rozpoczęły się wywózkami Polaków z byłych Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, po ponownym wkroczeniu na te tereny Sowietów w połowie 1944 r., poprzez represje na Podlasiu, Lubelszczyźnie, na Podkarpaciu, w Małopolsce, a skończyły wywózkami z Pomorza, Warmii i Mazur, Mazowsza, Wielkopolski i Śląska w 1945 r.
Szczególnie wstrząsające były pierwsze lata krwawej faktycznej okupacji sowieckiej.
W latach 1944-1945 doszło do wielu zbrodni o zasięgu lokalnym jak  „Obława Augustowska”, regionalnym jak „Tragedia Górnośląska”, czy krajowym jak „Prowokacja Pruszkowska”.

Powinniśmy pamiętać o tych, którzy wówczas zginęli i o tych, którzy wprawdzie przeżyli, ale na własnej skórze doświadczyli piekła kolejnej fali sowieckich deportacji na Sybir. Pośrednio represje te mocno odczuły niezliczone polskie rodziny. V Masowe Wywózki Polaków na Sybir wymagają niezwłocznego poddania ich kompleksowym badaniom naukowym,  m.in. w celu oszacowania liczby Polaków poddanych represjom. Oczywiście, rok 1945 nie był to kresem wywózek. Data graniczna deportacji pozostaje niezmienna, a jest nią rok 1956.

W związku z tym, że Związek Sybiraków wyraża zgodę na powiększenie ilości deportacji,  proponujemy aby V deportację 1944-1945 ująć na 24 marca, co nie przeszkadzało by obchodzeniu święta – jako osobnego wspólnego dla wszystkich poszkodowanych.
Niniejszy apel został przyjęty przez aklamację.
Zwracamy się do Zarządu Głównego Związku Sybiraków i wszystkich Oddziałów Terenowych o jego szerokie upublicznienie.

Organizatorzy oraz uczestnicy konferencji.

Tekst: Jan Myrcha
Zdjęcia: Wojtek Szabelski