Poległym i Pomordowanym na Wschodzie

Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie jest usytuowany przy skwerze Matki Sybiraczki (między ulicami Muranowską i generała Władysława Andersa) w Warszawie. Został wzniesiony dla uczczenia polskich obywateli – ofiar agresji sowieckiej 17 września 1939 r., wywiezionych do łagrów bądź zesłanych na Syberię, oraz oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu. Odsłonięcia pomnika dokonał Prezydent RP Lech Wałęsa w 56. rocznicę napaści na Polskę, to jest 17 września 1995 r., aktu poświęcenia – kardynał Józef Glemp.

Autor projektu – artysta rzeźbiarz Maksymilian M. Biskupski – przedstawił Golgotę Wschodu w sposób symboliczny i realistyczny zarazem: na autentycznym torze kolejowym ustawiony jest wagon – platforma, wypełniony krzyżami. Obok krzyży katolickich i prawosławnych widnieją symbole religijne muzułmański i żydowski. Wszystkie razem symbolizują wielonarodowość i wieloreligijność Kresów Wschodnich. Wśród krzyży wykonanych z brązu jeden wyróżnia się bielą. Stalowy krzyż upamiętnia zamordowanego skrycie 20 stycznia 1989 r. księdza prałata Stefana Niedzielaka, proboszcza kościoła pw. św. Karola Boromeusza przy Cmentarzu Powązkowskim. Dzięki jego staraniom powstało przy tym kościele Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie – zalążek późniejszych przekształceń, które zwieńczyła Fundacja Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.

Idąc ku wagonowi, wzdłuż toru mijamy 41 odlanych z brązu podkładów kolejowych. Na każdym z nich wyryta jest nazwa miasta lub powiatu, z którego deportowano polskich obywateli, lub miejsc na Kresach Wschodnich, gdzie walczyli o swoją wolność, a także miejsc kaźni na Wschodzie, gdzie wielu z nich zginęło lub umarło.

Na płycie pomnika czytamy napis: „Poległym i Pomordowanym na Wschodzie Ofiarom Agresji Sowieckiej 17 IX 1939. Naród 17 IX 1995”.

Na bocznej ścianie wagonu widzimy godło RP – orła w koronie wkomponowanego w znak Wojska Polskiego.

Pomnik stał się miejscem oddawania czci zesłańcom Sybiru przy okazji uroczystości 17 września każdego roku. Odbywają się one z udziałem najwyższych przedstawicieli władz państwowych i samorządowych, kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego, kombatantów i członków Związku Sybiraków z pocztami sztandarowymi. Wygłaszane są przemówienia, w których przypomina się tragiczne losy Polaków z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej.

U stóp wagonu składane są liczne wieńce, także na podkładach toru społeczeństwo Warszawy składa kwiaty i zapala znicze. Tego dnia ponury gigantyczny pomnik ożywa blaskiem świateł pamięci.

Gdy będziesz w Warszawie, nie może przy Pomniku zabraknąć Twojego znicza.

Opracowanie: Zofia Wężyk-Machowska