Uroczystość Dnia Sybiraka w Gdańsku

W dniu 17 września 2019 r., w 80. rocznicę agresji sowieckiej na Polskę, o godz. 10.00 gromadzimy się przy pomniku Ofiar Golgoty Wschodu, w Miejscu Pamięci Narodowej w Gdańsku.

Pogoda tego dnia nam nie sprzyja, niebo zachmurzone, będzie padało. Na ławkach pod baldachimem siedzą seniorzy. W pierwszym rzędzie: 90-letni honorowy prezes Zarządu Oddziału Związku Sybiraków prof. Stefan Angielski, który wraz z Janem Ślizieniem i Antonim Komorowskim 30 lat temu zakładał gdański Oddział ZS i przez 20 lat był jego prezesem, obecny prezes Kordian Borejko jako prezes Zarządu Głównego ZS, metropolita gdański ks. abp Sławoj Leszek Głódź, kapelan gdańskich Sybiraków ks. kanonik Henryk Kilaczyński, prof. Czesław Stoba – nieustannie organizujący pomoc potrzebującym Sybirakom.

W kolejnych rzędach najstarsi – kombatanci, Sybiracy, członkowie Rodziny Katyńskiej. Wokół ławek gromadzi się młodsze pokolenie – to ci, którzy aktywnie działają i pragną upamiętniać losy zesłańców, losy ofiar II wojny światowej; to przedstawiciele władz miasta i województwa, organizacji pozarządowych, instytucji i stowarzyszeń z pocztami sztandarowymi oraz młodzież szkolna, w tym liczna grupa uczniów VII Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego wraz z dyrektorem Marcinem Hintzem i wychowawcami. Szkoła ta sprawuje honorowy patronat nad pomnikiem i Tablicami Pamięci zawierającymi nazwiska i biogramy sybirackich i katyńskich ofiar. Nauczyciele tej szkoły – Elżbieta Cimaszkiewicz i Andrzej Matyjaszczyk, jako prowadzący uroczystość każdego roku opracowują scenariusz i z młodzieżą prezentują wzruszający program poetycki. Orkiestra Morskiego Oddziału Straży Granicznej z udziałem chóru tej szkoły wykonuje hymny państwowy i sybiracki. Śpiewamy razem z nimi. Uroczystość uświetnia Kompania Reprezentacyjna Marynarki Wojennej RP odczytująca apel poległych i oddająca salwę honorową.

W skupieniu uczestniczymy w tej uroczystości oddającej hołd ofiarom Golgoty Wschodu, którym zbudowaliśmy ten pomnik. Przypominają się słowa autora pomnika – młodego wówczas studenta Akademii Sztuk Pięknych Pawła Kruszyńskiego, który wygrał konkurs na to dzieło:

„Rzeźba ta to wyobrażenie Madonny, która tuli do siebie bezbronne dzieci. A te trwają przy niej w zaufaniu spokojnie i bezpiecznie. W tym symbolicznym geście przygarnięcia przez Matkę spotykają się wszyscy, również nieobecni, jednocząc się swoją prostą modlitwą oddania przy Chrystusie. Jezus w tej kompozycji jest przedstawiony również jako dziecko. Pozostaje jednak osobno. Maryja pochyla się nad nim, trzymając równocześnie grono dzieci, i klęczy obok jak w średniowiecznych obrazach przedstawiających narodziny w Betlejem.

Rzeźba ustawiona na kamiennym cokole w kształcie trzech schodów, które odnoszą się do starej symboliki trudu pokonywania drogi i wznoszenia się ku Bogu. Na środkowym stopniu wyryte 12 nazw miejscowości, które bólem i krwią wpisały się w wieczną pamięć Polaków, a to tylko niewielka ich część: Archangielsk…, Ałtajski Kraj…, Charków…, Irkuck…, Kazachstan…, Donbas…, Katyń…, Miednoje…, Workuta…, Krasnojarski Kraj…, Tomsk…

Te miejsca najczęściej wymieniane są przez gdańskich Sybiraków. To, co łączy Sybiraków, to ofiara krwi i upokorzenia poniesione dla ojczyzny i szczególne, bo bezwarunkowe oddanie się Bogu, tak zawsze obecne we wspomnieniach…”.

W gdańskim środowisku utarła się również nazwa tego pomnika jako Pieta Sybiraków, tuląca osierocone dzieci sybirackie, katyńskie.

Przy mikrofonie prezes Kordian Borejko mówi:

„Pierwszego września o świcie na Westerplatte obchodziliśmy 80. rocznicę ataku Niemiec hitlerowskich na Polskę. Dzisiaj, 17 września, obchodzimy 80. rocznicę ataku Związku Sowieckiego na Polskę na podstawie tajnego paktu Ribbentrop–Mołotow. Mamy to zapisane w naszej pamięci.

Jako świadkowie historii, Sybiracy i członkowie Rodzin Katyńskich, byliśmy wówczas dziećmi. Ale nie potrafimy wymazać z naszego życia wielu lat syberyjskiego zesłania, męczenia nas głodem i nieludzkimi warunkami, umierania najbliższych. Nie zapomnimy nigdy o zbrodni katyńskiej, którą Trybunał w Strassburgu uznał za zbrodnię wojenną, ale nie potrafił jej osądzić.

Wiedza o masowych wywózkach polskich obywateli w najbardziej odległe, dzikie tereny sowieckiego imperium i prawda o zbrodni katyńskiej w czasach PRL były zakazane. W sześciu masowych deportacjach wywieziono 1,35 mln osób, w tym około 140 tys. dzieci. Wśród nich rodziny i krewnych ofiar mordu katyńskiego. W Katyniu, Charkowie, Bykowni i innych miejscach bestialsko zamordowano 21 857 polskich oficerów. Jeszcze nie znamy losów naszych bliskich z tzw. »Białoruskiej listy katyńskiej«.

Pół wieku musiało upłynąć, żeby powstała w Gdańsku »Solidarność«, a w ZSRR zmiany nazwane »pierestrojką«. Dopiero wtedy Gorbaczow i Jelcyn ujawnili sprawców zbrodni katyńskiej i otworzyli drogę do pojednania. Ale potem nastąpiła era Putina i sytuacja się zmieniła.

Gdy 30 lat temu uwolniliśmy się od sowieckiej dominacji, Sybiracy mogli ujawnić swoje losy i mogli reaktywować Związek Sybiraków, założony w 1928 r. przez żołnierzy 5. Dywizji syberyjskiej Wojska Polskiego.

Wówczas było to związane z tworzeniem przez marszałka Józefa Piłsudskiego jedności społecznej dla odbudowy niepodległej Polski. Jako zesłaniec Sybiru Józef Piłsudski otrzymał legitymację z numerem pierwszym. Wówczas Sybiraków nie było aż tak wielu. Gdy w Gdańsku utworzyliśmy Oddział ZS, było nas 2,5 tys. (…)”.

Prezes Kordian Borejko podsumował krótko naszą trzydziestoletnią działalność, mówiąc, że odnotowujemy ją z satysfakcją, że spełniliśmy nasz obowiązek wobec młodego pokolenia i wobec historii, że zostawiamy po sobie wiele znaków i miejsc pamięci o ofiarach sowieckich represji: opublikowane wspomnienia, biogramy ofiar, a także historię naszej działalności na ziemi gdańskiej. Kończąc wystąpienie, prezes powiedział: „Wszystkim Państwu dziękuję w imieniu Zarządu Głównego ZS za udział w tym niezwykle ważnym sybirackim wydarzeniu. Niech to spotkanie stanowi o naszym szacunku i pamięci o tych wszystkich, którzy ponieśli ofiarę, realizując swoje marzenia o wolnej i niepodległej ojczyźnie. Cześć ich pamięci!”.

Głos zabrał również wiceprezydent Gdańska Piotr Borawski, przywołując wydarzenia i fakty z historii sowieckich represji.

Kolejny punkt programu – wręczenie odznaczeń. Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Związku Sybiraków został odznaczony mjr Waldemar Kowalski – pracownik Muzeum II Wojny Światowej. Medale 90-lecia Związku Sybiraków otrzymali: prof. Czesław Stoba, Marcin Kukla (Urząd Miejski), Hanna Śliwa-Wielesiuk – prezes gdańskiej Rodziny Katyńskiej.

Po odznaczeniach młodzież VII LO zaprezentowała wzruszający program poetycki, a następnie odbył się apel poległych i oddano salwę honorową.

Modlitwę za zmarłych odmówili wraz z uczestnikami uroczystości ks. abp Sławoj Leszek Głódź i ks. kanonik Henryk Kilaczyński.

Po modlitwie złożono pod pomnikiem kwiaty i zapalono znicze.

Dalsza część uroczystości odbywa się w Szymbarku, w Centrum Edukacji i Promocji Regionu (CEPR) należącym do Lidii Czapiewskiej, która już tradycyjnie w dniu 17 września organizuje Światowe Zjazdy Sybiraków.

Spotykamy się z dawnymi współzesłańcami z różnych miejsc i okresów deportacji, wymieniamy wspomnienia…

Pogoda dalej nie sprzyja, pada deszcz. Gromadzimy się w olbrzymiej sali, zasiadamy przy „stole noblisty Lecha Wałęsy”, wykonanym z najdłuższej deski świata, wpisanej do „Księgi rekordów Guinnessa”. Przy tym stole może zasiąść 200 osób. Częstujemy się gorącą, smakowitą, gęstą zupą i pysznym kaszubskim chlebem ze smalcem i skwarkami, zagryzając chrupiącymi małosolnymi ogórkami. To pierwszy poczęstunek od pani Lidii „na dzień dobry”. Idziemy na uroczysty apel poległych i mszę świętą odprawianą w kościółku pw. św. Rafała Kalinowskiego, patrona Sybiraków. Wokół ustawione są wielkie parasole chroniące od deszczu. Mszę celebruje były biskup w Kazachstanie Paweł Lenga.

Po mszy zbieramy się w wielkiej sali z największym na świecie fortepianem, gdzie słuchamy koncertu pięknych polskich pieśni patriotycznych, przedwojennych i powszechnie znanych w czasach powojennych w wykonaniu znakomitej Cappelli Gedanensis. W przerwach możemy korzystać z kolejnego poczęstunku: kawa, herbata, ciastka…

W międzyczasie prowadząca program Marzanna Graaf-Mikołajczak prosi na scenę osoby do odznaczenia przez szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Przedstawicielka Urzędu – Monika Kalinowska wręcza medale Pro Patria. Otrzymują je: Andrzej Matyjaszczyk (VII LO), Zofia Kłoczko, Celina Riedl, Irena Witort (ZS).

Cappella Gedanensis otrzymuje z rąk prezesa Kordiana Borejki medal 90-lecia Związku Sybiraków. To jeszcze nie koniec wyróżnień.

Niezwykłą nagrodę Bursztynowe Drzewo za przekazywanie kolejnym pokoleniom informacji o losach Sybiraków przewodnicząca Kapituły Lidia Czapiewska wręcza tym razem Zofii Iwańskiej (ZS).

Czas uroczystości dobiega końca. Autokary, które z polecenia Lidii Czapiewskiej przywiozły uczestników obchodów Dnia Sybiraka do Szymbarka, teraz odwożą nas do Gdańska. Wracamy zmęczeni i zadowoleni.